Bảo tàng MATT về nghệ thuật, kiến trúc và công nghệ được mở bên bờ sông Tagus của Lisbon, với lối kiến trúc độc đáo khiến vẻ ngoài của toà nhà thay đổi theo phản chiếu ánh sáng bên ngoài, mang đến một không gian công cộng mới mẻ cho người dân địa phương và khách tham quan.
Bảo tàng MATT về nghệ thuật, kiến trúc và công nghệ được mở bên bờ sông Tagus của Lisbon, cùng thời điểm năm 2016 với kiến trúc Triennale cũng tại Lisbon. Tổ chức được đặt trong hai toà nhà – một cấu trúc mới được thiết kế bởi AL_A, dựa trên ý tưởng của Amanda Levete và một nhà máy điện cũ vừa được cải tạo. Khi bảo tàng vừa mở ra, trang Designboom đã nói chuyện với giám đốc của AL_A là Max Arrocet và giám đốc của MATT là Pedro Gadanho – Kiến trúc sư người Bồ Đào Nha, người phụ trách, giáo sư, nhà văn, trước khi nắm giữ vai trò này, ông là người phụ trách cho kiến trúc MoMA ở New York.
Toà nhà uốn lượn theo dạng hình elip
MATT khám phá nền nghệ thuật đương đại thông qua thị giác, phương tiện truyền thông mới, kiến trúc, công nghệ và khoa học. Toà nhà mới cho phép du khách đi bộ trên, dưới và xuyên qua bảo tàng, một con đường bộ uốn lượn dẫn lên sân thượng. Tại đây có thể nhìn bao quát về phía sông, cầu treo 25 de abril và tượng đài của thành phố. Đề án tìm cách khôi phục mối liên kết mang tính lịch sử giữa thành phố và nước. Những bậc thang dẫn xuống sông được bao phủ bởi nước khi thuỷ triều lên, tạo nên một môi trường thay đổi liên tục. Phía trên, một mặt tiền nhô lên bao phủ 15.000 viên gạch 3D làm từ loại gốm truyền thống của Bồ Đào Nha.
Toàn bộ mặt tiền được ốp bằng gạch gốm
Cùng với Amanda Levete, Ho-yin Ng và Alice Dietsch, Max Arrocet là một trong bốn giám đốc của AL_A. Gia nhập văn phòng vào năm 2007, Arrocet trở thành giám đốc năm 2012 và điều hành các thiết kế của MATT. Khi bảo tàng mở, chúng tôi đã nói chuyện với kiến trúc sư này và ông đã giải thích dự án chi tiết hơn.
Làm thế nào để thiết kế cho một toà nhà nổi bật như vậy?
Max Arrocet (MA): Đó là vị trí độc nhất mà chúng tôi có. Định hướng, hướng sông nghĩa là chúng tôi muốn tạo ra một không gian công cộng. Trong trường hợp này, việc tạo ra một liên kết trong không gian công cộng đến một phần của thành phố bị ngắt quãng từ sông. Tôi nghĩ rằng đối với nhiều người đó sẽ là lần đầu tiên nhìn thấy cung điện.
Chúng tôi chưa bao giờ muốn cạnh tranh tầm nhìn kiến trúc với nhà máy điện cũ – rất quan trọng để có một ngôn ngữ khác với nó. Ngay lập tức chúng tôi trực quan được rằng chúng tôi cần phải thấp hơn đáng kể so với toà nhà đó. Dạng kiến trúc mà bạn thấy là họ đang đối phó với vấn đề địa hình, và ý tưởng là không gian công cộng này sẽ đi từ ngoài vào trong.
Đề án tìm cách khôi phục mối liên kết mang tính lịch sử giữa thành phố và nước
Mục tiêu ban đầu của thiết kế dự án là gì?
MA: Đối với chúng tôi, có hai ý tưởng chính. Thứ nhất, chúng tôi muốn thực hiện các phương hướng và vị trí của đất xây dựng. Thứ hai, chúng tôi muốn chứng tỏ rằng đó là điều hiển nhiên khi luôn cần có một toà nhà liên kết mạnh mẽ cho không gian công cộng. Có một vấn đề rõ ràng trong Lisbon, đặc biệt là trong phần này của thành phố, nơi mà bờ sông hoàn toàn bị ngắt kết nối với thành phố. Bạn có thể thấy rằng có rất ít cầu, rất ít nơi để băng qua sông và một trong những mối quan tâm chính của chúng tôi là làm thế nào để tạo nên một toà nhà công cộng thật sự, bởi vì đó là một tham vọng của EDP, và nó cũng rõ ràng là con đường mà chúng tôi đi. Chúng tôi hy vọng rằng không gian này sẽ được lấp đầy bởi người dân địa phương và khách du lịch. Có nhiều chương trình để sử dụng những khoảng trống, có những vị trí dành cho quảng cáo, nơi đó có nước, điện, kết nối và hơn thế nữa. Cũng cần phải lắp đặt thêm cả đồ nội thất.
Dạng uốn lượn xuyên suốt ở phía bên trong
Mặt ngoài của bảo tàng được ốp bằng gạch, bạn có thể chọn lựa vật liệu một cách tỉ mỉ không, và hiệu ứng của nó lên bảo tàng là gì?
MA: Lần đầu chúng tôi đến đất xây dựng, khoảng sáu năm trước, đó là tháng mười một và mặt trời đang lặn. Dòng sông chuyển sang màu cam, thật sự là vàng và chúng tôi nhận ra rằng chúng tôi đang ở gần mặt phía nam, nơi mà bầu trời thường thay đổi. Đôi khi là gió, nên bầu trời thay đổi rất nhanh. Đôi khi cũng do thuỷ triều của dòng sông, và nó chỉ giống như có những thay đổi tinh tế mọi lúc. Điều đó rất quan trọng đối với chúng tôi để nắm bắt và dựa vào đó để thực hiện ý đồ của mình.
Không gian triễn lãm chính được thiết kế đễ lưu trữ với khối lượng lớn
MA (tiếp tục): Quá trình thực hiện thiết kế không được dễ dàng cho lắm, nhưng một khi chúng tôi nhận ra vật liệu thích hợp nhất là gốm, chúng tôi đã phát triển một hệ thống điều chế và một hệ thống gạch, cho phép chúng tôi bằng cách nào đó bắt chước những gì thuỷ triều đã làm. Nó dựa trên một mạng lưới hình lục giác, sau đó được chia một nửa. Với các đường kẻ ở mặt tiền, cho phép chúng dễ dàng thay đổi. Bởi vì chúng tôi có những viên gạch ba chiều, chúng thực sự phản chiếu ánh sáng, không chỉ từ bầu trời, thỉnh thoảng còn từ dòng nước. Sự thay đổi của mặt trời tạo ra các dạng bóng khác nhau, theo thời gian trôi đi trong ngày, bề ngoài của toà nhà cũng thay đổi.
Cuộc triễn lãm đầu tiên là của nghệ sĩ người Pháp Dominique Gonzales – Foerster
Có phải gạch được đặt làm không?
MA: Đúng vậy, gạch đã được đặt làm. Chúng tôi thiết kế chúng với một công ty tên Cumella, họ có trụ sở ở Barcelona. Họ là thế hệ thứ ba trong gia đình tiếp quản việc kinh doanh, những người đã và đang làm tất cả các công việc phục hồi cho Gaudi, gia đình này là những người làm cho Gaudi từ ban đầu. Họ là những người thợ thủ công thực sự và họ biết làm tốt nó. Chúng tôi mất gần bốn năm để phát triển nó.
Làm sao để có thể ốp được gạch?
MA: Nó không phải làm theo cách truyền thống bởi vì đặc tính và hình dạng. Vì theo nguyên tắc xây dựng lúc đó, nó hiển nhiên rằng chúng tôi phải tìm ra một giải pháp cơ học phù hợp. Chúng tôi đã làm việc với một công ty có kinh nghiệm trong việc sửa chữa cơ học không chỉ với gạch men ba chiều, còn đất sét được sử dụng là vô cùng cùng quan trọng. Với điều kiện khí hậu khắc nghiệt ở đây, chúng tôi phải phân tích đất sét và nhiệt độ được đưa vào lò nung. Tất cả mọi thứ được làm trong vòng 4 năm. Giờ thì họ đang sửa, nó có đủ các cơ cấu thay đổi bố trí hình dạng tổng quát ở mặt tiền. Nó gần như trông có thể di chuyển theo vị trí của mặt trời.
Vâng, ngày hôm qua nó trông khá khác với hôm nay…
MA: Hoàn toàn là khác nhau. Khi trời có mây nó sẽ thay đổi một lần nữa. Hi vọng nếu có cơ hội bạn sẽ đến vào màu đông hoặc lúc mặt trời lặn, nó thực sự thay đổi ngoạn mục.
Bạn có thể mô tả về không gian triễn lãm chính, và khó khăn ra sao để xây lên mà không có cột?
MA: Vâng đúng là như vậy, may mắn là chúng tôi đã làm việc với một công ty địa phương gọi là Afa Consult. Họ là những kỹ sư tuyệt vời và chúng tôi làm việc như là một nhóm ngay từ lúc bắt đầu. Sử dụng hình dạng elip trở nên cân nhắc vì nhiều lý do. Chúng tôi nghĩ rằng hình elip rất thú vị. Nó không chỉ có trung tâm mà còn có các tâm điểm. Do đó nó cho chúng tôi hàng loạt các hình thể khác. Thứ hai, nó cho phép khả năng tiếp cận toàn bộ, bởi vì lối đi dốc rất dài. Chúng tôi có một thang máy, nhưng chúng tôi muốn nó là một nơi để mọi người có thể tiếp cận đầy đủ, không cần sử dụng thang máy nào. Thứ ba, hình elip có cấu trúc thực sự ổn định khi cân nhắc ở khu vực địa chấn.
Không gian không có cột rộng 70×40 mét
MA (tiếp tục): Chúng tôi cũng không bỏ lỡ việc tạo một trần kỹ thuật hoàn chỉnh, giống như ở nhà hát, vì thế mọi người có thể thay đổi hoặc thêm nhiều đèn nếu không cần thiết có trong không gian đó. Tất nhiên chúng tôi có xây một hẫng lớn mà nó chỉ có thể có trong một cấu trúc nghiêng, sau đó nối chúng lại với nhau để trở lại với cấu trúc hình elip nguyên bản. Vì thế mà các yếu tố đều gắn kết với nhau. Chúng tôi đã mất rất nhiều thời gian để cho ra được điểm tiêu biểu đó. Nhìn nhận ở quan điểm kỹ thuật, thì nó mở khoá toàn công trình của chúng tôi.
Pedro Gadanho là một kiến trúc sư người Bồ Đào Nha, người phụ trách, giáo sư, nhà văn, người được bổ nhiệm làm giám đốc của MAAT vào năm 2015, trước đó, Gadanho từng là người phụ trách cho kiến trúc đương đại MoMA ở New York. Xem suy nghĩ của ông về việc mở bảo tàng phía bên dưới.
Ông có thể kể lại việc làm thế nào mà chương trình được giao phó tổ chức ở Viện Bảo Tàng không?
Pedro Gadanho: Tôi biết rằng chúng tôi sẽ phải đối mặt với một vài thách thức đáng kể khi tiến hành ở nơi này, vì vậy tôi đã nghiên cứu để tưởng tượng một chương trình khác có thể bổ sung vào. Nó không giống như một chương trình A hoặc một chương trình B, mà nó là một chương trình triễn lãm có sự kết hợp với nhau, sử dụng các địa điểm khác nhau. Họ tận dụng các lợi thế đặc thù tự nhiên và tính năng không gian của cả hai toà nhà. Bởi vì việc làm mới lại nhà máy phát điện tạo nên tình trạng làm các cuộc triễn lãm sẽ có thể trở nên vô nghĩa (ở cấu trúc mới). Những gì các bạn sẽ thấy ở đó (bên trong các nhà máy biến áp) thì được sắp xếp lại thành không gian rộng khoảng 1,200 mét vuông, chia thành hai khu vực trưng bày. Một trong đó cho phép chúng tôi trưng bày bộ sưu tập về nghệ thuật Bồ Đào Nha từ năm 1968. Bộ sưu tập là các bức tranh, nhiều bức ảnh và các đồ vật đòi hỏi phải được trưng bày trong không gian truyền thống – không gian hình khối màu trắng, nếu bạn muốn. Ở đó cũng sẽ có một không gian lớn hơn, một phòng trưng bày khoảng 650 mét vuông rất phù hợp để tổ chức kiểu tour triễn lãm.
Gạch làm thủ công mất gần 4 năm để hoàn thành
Điều cần thiết nào để có thể tổ chức các buổi tour triễn lãm quan trọng?
PG: Đây là một quan niệm rất là quan trọng bởi vì người dân Lisbon chưa bao giờ đến xem khoảng từ 15 hoặc 20 năm trở lại đây ở bất kì các cuộc triễn làm nào khi đi du lịch ở vòng quanh Châu Âu giữa các đất nước thuộc cộng đồng này. Khi đi từ Tate, đến một bảo tàng nào đó ở Đức, sau đó lại đến một bảo tàng khác ở Ý – hành trình cho phép có nhiều kiểu người khác nhau ở các cuộc triễn làm và những người này đòi hỏi rất cao về việc nghiên cứu và nội dung. Chúng tôi nhận tổ chức một buổi triễn lãm ở bảo tàng VITRA và chúng tôi vừa mới bắt đầu Show Eames vào hôm qua đến từ Barbican. Chúng tôi sẽ tiếp tục nhận tổ chức các show khác mà chúng tôi nghĩ rằng nó quan trọng. Không chỉ ở phạm trù giáo dục mà kể cả về kinh tế. Không phải người dân Bồ Đào Nha nào cũng có thể đi du lịch đến London để xem triển lãm, chính vì thế chúng tôi sẽ mang triển lãm đến đây.
Toà nhà được thiết kế để thay đổi vẻ ngoài dựa vào điều kiện thời tiết
Làm thế nào để có một không gian triển lãm lớn được thiết kế để giữ lại các cuộc triển lãm ở bảo tàng?
PG: Nó khá là tuyệt vời khi bạn đã có một không gian rộng này vì nó có kích thước 70m-40m – không có trụ – đó là không gian bạn có thể nhìn ra ngay lập tức khi bước vào viện bảo tàng. Đây là không gian đòi hỏi sự khắc khe. Tôi nghĩ rằng chỉ có các nghệ sĩ mới có thể nhạy cảm với không gian này, và đã từng làm việc với các không gian rộng lớn mới có thể thực sự bao quát được không gian này. Điều đó không có nghĩa là có một sự phân khu khi sắp xếp các bức ảnh ở buổi triển lãm. Vì thế, đây là không gian sẽ luôn được bố trí riêng bởi các nghệ sĩ được mời đến, các nghệ sĩ quốc tế khác sẽ phục vụ cho các du khách đến từ Lisbon với sự bùng nổ du lịch đang xảy ra trong thành phố này.
Nhóm thiết kế muốn bảo tàng trở nên dễ tiếp cận nhất có thể
Kế hoạch tiếp cận của viện bảo tàng với khách du lịch như thế nào?
PG: Phần lớn các du khách là những người đi đến các thành phố để nghỉ ngơi (city break), đó không phải là dạng tàu du lịch như các bạn nghĩ, trái lại nó là dạng “city break”. Họ đến du lịch hai hoặc ba ngày. Họ đến từ London, Paris, Frankfurt, Milan, Rome, Madrid. Họ ở lại vài ngày, và họ muốn đi đến các nhà hàng, họ muốn đến các bãi biển, họ muốn đi bộ quanh thành phố, và nếu được họ muốn đến viện bảo tàng. Do đó, điều đó có nghĩa là viện bảo tàng phải là một nơi trưng bày những kiến thức về các mảng nghệ thuật đương đại và những cái tên toàn cầu – những tên được nhiều người biết đến. Vì thế Dominique Gonzalez-Foerster đã cho chúng tôi một sự lựa chọn rất quan trọng. Rõ ràng là nó đã có liên quan đến nền kiến trúc thế giới trong nhiều năm và nó cũng là sự chuyển giao các mối liên kết và giao thoa giữa nghệ thuật với kiến trúc, điều đó cũng là chủ đề chính ở bảo tàng chúng tôi.