Đây là hai tòa cao ốc chọc trời của nước Mỹ được xây những năm 1930. Tòa thứ nhất, cao ốc Chysle cao 77 tầng, chiếm vị trí quán quân thế giới trong vòng 1 năm, sau đó bị soán ngôi bởi tòa nhà thứ 2, cao ốc Empire State. Cả hai đều là những công trình mang phong cách kiến trúc Art Deco, vậy kiến trúc Art Deco là gì, có gì đặc biệt, chúng ta hãy cùng tìm hiểu.
- Bối cảnh ra đời
- Những nguồn ảnh hưởng đến phong cách art deco
- Các giai đoạn và đặc điểm của kiến trúc art deco
- Một số công trình kiến trúc art deco
1. Bối cảnh ra đời:
Art Deco nghĩa là Nghệ Thuật trang trí, là một phong trào nghệ thuật xuất hiện tại Pháp sau Thế chiến 1 và hưng thịnh trên thế giới trong những năm 1920 và 1930, sau đó suy yếu dần khi Thế chiến 2 xảy ra khoảng 1939 – 1940.
Thất bại trong việc kinh doanh sản phẩm theo phong cách Art Nouveau do giá thành cao và không còn được ưa chuộng về hình thức nữa, cùng với sự cạnh tranh trong thiết kế và sản xuất của nước Đức và Áo. Năm 1900, Hội Nghệ sĩ & Thiết kế Pháp được thành lập thúc đẩy việc tìm ra xu hướng mới cho trang trí hàng hóa công nghiệp, yêu cầu đặt ra là không giống những phong cách Cổ điển truyền thống của Châu Âu và tổ chức triển lãm thường niên dưới sự tài trợ của chính phủ Pháp nhằm giới thiệu sản phẩm của Pháp đến các nước trên thế giới.
Một phong cách trang trí mới được hình thành, ban đầu dành cho các sản phẩm hàng hóa công nghiệp sau đó đã nhanh chóng phát triển sang các lĩnh vực khác như kiến trúc, nội thất, thời trang, trang sức, đồ họa, điện ảnh. Đây là một phong cách hiện đại nhất lúc bấy giờ ở Paris, được nhận xét là thanh lịch, hiện đại, nhấn mạnh công năng, hình khối đơn giản, nhấn mạnh đường nét hình học.
(Nguồn hình ảnh: sách Art Deco, tác giả Eva Weber)
Năm 1925, Chính phủ Pháp tổ chức “Cuộc triển lãm quốc tế Trang trí hiện đại và Mỹ thuật Hàng Công nghiệp” được tổ chức tại Paris năm 1925.(“Exposition Internationale des Arts et Decoratifs Industriels Modernes – 1925”)
Cuộc triển lãm thu hút được hơn 16 vạn người xem, với 20 nước tham gia với tiêu chí các tác phẩm phải hiện đại, không liên quan hay sao chép các tác phẩm của các phong cách cổ điển hay đã có. Rất nhiều xu hướng trang trí hàng hóa mới nhất được trưng bày. Các gian hàng của các nước mang nhiều phong cách kiến trúc khác nhau, đã xuất hiện các gian hàng mang phong cách kiến trúc Hiện đại, Chủ nghĩa kết cấu Nga. Tuy nhiên, gây ấn tượng nhất chính là các gian hàng Art Deco, với kiểu dáng, đường nét hình học mạnh mẽ, phong cách Art Deco nổi bật nhờ sức hấp dẫn sinh động của nó. Các KTS, nghệ sĩ nước chủ nhà đã gây tiếng vang lớn, phong trào Art Deco chính thức ra đời tại Cuộc Triển lãm năm 1925 tại Pháp.
Tên gọi của phong trào “ Art Deco” được lấy theo tên gọi của Cuộc triển lãm quốc tế hàng mỹ thuật công nghệ hiện đại tổ chức tại Paris năm 1925(des Arts et Decoratifs Industriels Modernes). Thuật ngữ này được sử dụng phổ biến trong những năm cuối thập niên 1960 và đầu thập niên 1970 sau khi sử gia Bevis Hillier xuất bản cuốn “Nghệ thuật Art Deco những năm 20 và 30” (Art Deco of the 20s and 30s).
2. Những nguồn ảnh hưởng đến phong cách art deco:
2.1 Ảnh hưởng của những trào lưu, trường phái nghệ thuật đương đại đầu thế kỷ 20.
Đầu thế kỷ 20, chứng kiến sự ra đời của các phong trào nghệ thuật mới như Chủ nghĩa Biểu hiện tại Đức năm 1905, chủ nghĩa Lập thể và Dã thú tại Pháp năm 1908, chủ nghĩa Vị lai và Siêu hình tại Ý, và Trừu tượng tại Đức năm 1910 rồi nhanh chóng lan sang các nước khác.
Quan điểm của các trào lưu nghệ thuật mới này đã tác động lên Art Deco ở một số điểm sau.
- Lập thể : Quan điểm Hình khối của Lập thể
- Vị Lai : Thể hiện Tốc độ & sức mạnh.
- De Stijl: Khái niệm về dòng, đường thẳng.
- Hiện đại: Nhấn mạnh công năng, Hình dáng hình học.
- Biểu hiện: Ẩn dụ thể hiện một điều gì đó.
- Art Nouveau: Ý tưởng từ thiên nhiên.
- Tân cổ điển: Màu sắc và sự phô diễn.
Chịu sự tác động của các trào lưu nghệ thuật này nên hình thức của kiến trúc Art Deco rất phong phú. Nhấn mạnh tính hình học trong tạo hình công trình như nhấn mạnh hình khối, mặt phẳng, tuyến, các hoa văn trang trí đều được cách điệu theo tuyến hình học. Một số nước như Mỹ sự biểu hiện thể hiện rất rõ trong hình thức kiến trúc, kiến trúc phải thể hiện 1 chủ đề nào đó, hay ẩn dụ đối tượng nào đó. Các chủ đề từ thiên nhiên cũng được đưa vào kiến trúc như hoa lá, cây cối… nhưng được cách điệu đi theo hình thức hình học.
2.2 Ảnh hưởng của những nền văn minh cổ đại, văn minh bản địa.
Thời gian này quá trình khai thác thuộc địa của các nước đế quốc được đẩy mạnh sau khi đã bình định được các nước thuộc địa, dẫn đến sự giao lưu của các nền văn minh.
Nước Pháp là một nước đi xâm chiếm và khai thác thuộc địa. Chính phủ Pháp khuyến khích các nhà thiết kế tận dụng các nguồn lực – nguyên liệu thô và lực lượng lao động có tay nghề cao có thể được đưa về từ các thuộc địa của Pháp ở châu Á và châu Phi. Điều này dẫn đến thử nghiệm với các vật liệu mới như ngà voi, các gỗ lạ từ thuộc địa , kỹ thuật bản địa như sơn mài, men gốm và các hình thức gợi lên nền văn hóa bản địa ở các nước thuộc địa. Sự hấp dẫn với kỳ lạ của văn hóa bản địa đối với các nhà thiết kế Pháp, lên đến đỉnh điểm là cuộc triển lãm Quốc tế về Thuộc địa (Coloniale Internationale), một triển lãm quy mô rộng lớn về văn hóa thuộc địa Pháp được tổ chức ở ngoại ô Paris vào năm 1931.
Năm 1922, nhà khảo cổ người Anh – Howard Carter phát hiện ra ngôi mộ của pharaoh Tutankhamun của Ai Cập cổ đại.
Sự kiện này đánh thức thế giới quan tâm và tôn vinh những nền văn minh ngoài châu Âu như văn minh Ai Cập cổ đại và văn minh người Da đỏ như Maya và Aztec, Inca,…. Văn hóa bí ẩn & kỳ lạ của các nền văn minh cổ đại, đặc biệt là Ai Cập, đã tạo cảm hứng cho các nhà thiết kế đương thời và nó nhanh chóng được đưa vào những tác phẩm nghệ thuật nhất là công trình kiến trúc Art Deco thời kỳ đầu. Hình thức Giật cấp được đưa vào thủ pháp tạo hình của Art Deco. Các biểu tượng cách điệu, điêu khắc họa tiết trang trí cổ của nền văn hóa Châu Mỹ ( Maya, Aztec, Inca), Châu Phi – Ai Cập, (những bông hoa, con bọ hung và lá cây cọ, chữ tượng hình cách điệu…của văn hóa Ai cập) được đưa vào tạo hình của Art Deco.
Từ việc tôn vinh các nền văn minh, kiến trúc cổ đại ở các châu lục khác nhau đó dẫn đến quan điểm tôn vinh những nền văn hóa bản địa của kiến trúc Art Deco, tạo nên đặc điểm riêng cho kiến trúc Art Deco của các khu vực khác nhau.
2.3 Ảnh hưởng của Thời đại Công nghiệp, máy móc:
Nhiều phát minh mới được ra đời, ô tô, máy bay, tàu thủy được chế tạo, và nó là những thành tựu vĩ đại đối với con người lúc bấy giờ, nó cũng là nguồn cảm hứng cho kiến trúc Art Deco, các sản phẩm trí tuệ này được cách điệu đưa vào để trở thành biểu tượng cho công trình. Từ việc lúc ban đầu chỉ cách điệu về mặt hình thức các máy móc này đưa vào công trình của Art Deco giai đoạn đầu, cho đến giai đoạn 2 Streamline thì cả tòa nhà giống như một cỗ máy, phải tạo hình sao cho phù hợp với các quy luật chuyển động của không khí( khí động học) ít gây cản trở, giảm ma sát với không khí nên các góc tòa nhà thường được bo tròn. Ngoài ra, giai đoạn này, ngành công nghiệp phát triển mạnh nhất là các nước như Mỹ chế tạo ra nhiều vật liệu cao cấp như hợp kim, thép, crom, kính…. Do đó các vật liệu này được sử dụng rộng rãi trong các công trình Art Deco.
3.Các giai đoạn và đặc điểm của kiến trúc art deco:
Xuất hiện đầu tiên ở Pháp và lan sang các nước Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Á trong đó có Việt Nam, Châu Úc, nhưng nước Mỹ lại trở thành trung tâm của phong trào.
Phong trào Art Deco được chia làm 2 giai đoạn : Giai đoạn 1 là Art Deco và giai đoạn 2 là Streamline (khoảng sau 1930). Phong trào suy yếu khi chiến tranh thế giới 2 bùng nổ.
3.1 Đặc điểm của Kiến trúc Art Deco
Sau chiến tranh thế giới lần 1, kiến trúc Art Deco được xây dựng rộng khắp ở nhiều nước, phong phú về thể loại cũng như mang nhiều cá tính, đặc điểm đặc trưng cho các khu vực khác nhau.
Pháp là đất nước khởi nguồn cho Art Deco nhưng Mỹ là nước có số lượng công trình Art Deco nhiều nhất và phong phú nhất về thể loại cũng như có những dấu ấn riêng. Có lẽ do Mỹ lúc này là trung tâm kinh tế mới, lại là nơi đa dạng về văn hóa của nhiều dân tộc bản địa và di cư đến đây.
– Quan điểm của Kiến trúc Art Deco:
Trong xu hướng chung của các phong trào nghệ thuật mới lúc bấy giờ như Lập thể, De Stil… cùng với sự tác động của kiến trúc Ai Cập cổ đại, kiến trúc các vùng bản địa, các KTS đã nhìn kiến trúc dưới góc độ công năng, tạo hình hình học, nhấn mạnh hình khối tạo dựng, mặt phẳng, đường nét. Do đó kiến trúc Art Deco từ bỏ những trật tự, thức cột kiến trúc cổ điển, trang trí tả thực với khối tròn trịa, để tìm 1 hình thức mới, nhấn mạnh hình khối tạo dựng, mặt phẳng, trang trí kiểu phù điêu cách điệu theo hình học, nếu có tượng cũng là các khối góc cạnh.
Từ việc dung hòa giữa hiện đại và những nền văn minh cổ đại, Art Deco muốn tôn vinh văn hóa bản địa, thành tựu đời sống xã hội lên công trình thông qua các trang trí cách điệu. Do đó Kiến trúc Art Deco biểu hiện rất đa dạng và phong phú, mỗi khu vực lại thêm những đặc thù riêng.
– Đặc điểm nhận dạng:
- Khối lớn, hình lớn, sử dụng hình khối cơ bản như khối hộp, trụ, tổ hợp khối giật cấp…;
- Loại bỏ các thức cột cổ điển Hy Lạp, La Mã;
- Đầu cột để trơn hoặc có trang trí họa tiết cách điệu;
- Mặt bằng thường đối xứng, mặt bằng một số công trình nhà ở không đối xứng;
- Mái bằng, cửa sổ băng kính & không gờ trang trí.
- Nhiều công trình kết hợp kiến trúc với trang trí cách điệu mang tính hình học.
Chủ đề trang trí rất phong phú thường lấy từ các nguồn cảm hứng như: Văn hóa, kiến trúc Ai cập cổ đại, văn hóa bản địa, Trung Đông, Phương Đông, Maya… các loài thực vật bản địa, hoa văn họa tiết bản đia và những thành tựu của thời đại công nghiệp máy móc như ô tô, tàu thủy, điện năng.
- Các đường nét họa tiết tạo hình hay dùng là: sự nhắc lại nhiều lần các hình học đồng dạng như hình zigzac, tia chớp, chữ V, V ngược, giật cấp, dọc , ngang, tròn, chùm tia…
- Sử dụng đa dạng vật liệu, các vật liệu mới, hiện đại của ngành công nghiệp: Kính, thép, tấp ốp kim loại, Crom, niken, gạch ghép Mosaic, khảm gỗ, đá cẩm thạch… cũng như vật liệu địa phương như đất nung, vữa, đá vôi…tùy theo trình độ kỹ thuật, kinh tế của từng khu vực.
3.2 Đặc điểm của Kiến trúc Giai đoạn 2:
“Streamline” nghĩa là luồng không khí, “ Streamline Deco” dùng để chỉ việc thiết kế, trang trí dùng những hình dáng thuôn gọn, ít cản trở sự chuyển động của không khí được hình thành từ các nguyên tắc khí động học trong thiết kế máy bay và đạn để giảm ma sát với không khí ở tốc độ cao, tránh thất thoát năng lượng trong chuyển động. “Streamline” lúc này tạm hiểu là Phong cách “Trang trí hiện đại Tinh giản” hoặc “ Trang trí hiện đại khí động học
Ngày 29/10/1929, thị trường chứng khoán Phố Wall sụp đổ, kéo theo sự sụp đổ của nền kinh tế Mỹ nói riêng và của thế giới nói chung. Vài năm sau Thế giới rơi vào cuộc Đại suy thoái toàn cầu, đạt đỉnh điểm vào tháng 3 /1933. Nó bị coi là “Đêm trước” của Thế chiến thứ 2. Suy thoái kinh tế buộc các nhà sản xuất phải tiết kiệm chi phí sản xuất, đổi mới sản phẩm. Xuất phát từ nghành CN chế tạo máy bay, đạn, Xu hướng “Hợp lý hóa thiết kế”, “Tinh giản”, “Hình thức chạy theo công năng”, thiết kế trang trí phải dựa trên cơ sở khoa học của chuyển động khí động học, tốc độ, hiệu suất và loại bỏ những chi tiết không cần thiết nếu gây ảnh hưởng đến hiệu quả của máy nó. Mỹ trong những năm 1930 đã khuấy đảo thế giới bằng việc sản xuất hàng loạt các sản phẩm mới, cấu trúc , quy mô ấn tượng và xu hướng thời trang mới. Art Deco đã đạt hình thức cao cả nhất với phương châm “ Đường nét đơn giản là đẹp“.
Xu hướng tinh giản trong thiết kế Mỹ đã nhanh chóng được các kiến trúc sư chấp nhận Mỹ lúc này đã sáng tạo ra 1 phong cách thiết kế mới làm cho châu Âu không còn chiếm vị trí độc tôn trong thiết kế và kiến trúc. “Hợp lý hóa Deco“ hay “tinh giản Deco” được sử dụng rộng rãi trong các công trình xây dựng được bao phủ với hình thức mới “ Streamline”
Xu hướng Art Deco giai đoạn 2 này được lan rộng ra nhiều nước trong đó có Việt Nam, tập trung chủ yếu ở 2 thành phố Hà Nội và Sài Gòn có nhiều công trình được xây dựng theo phong cách này.
3.3 Đặc điểm của Art Deco giai đoạn 2:
- Vẫn nhấn mạnh vẻ đẹp của Hình khối kiến trúc, nhưng loại bỏ các hoa văn trang trí Dùng những đường thẳng đơn giản, hình tròn, vuông. Mật độ tuyến đồng dạng ít hơn.
- Khối hình chữ nhật được bo tròn các góc theo khí động học mô phỏng những con tàu biển hay những cỗ máy, tạo hình sao cho phù hợp với các quy luật chuyển động của không khí, ít gây cản trở và giảm ma sát với không khí.
- Mái bằng.
- Bề mặt tường ngoài trơn nhẵn, trát mịn bằng vữa nhưng có các thể có các rãnh theo phương ngang trên mặt tường.
- Cửa sổ băng kính hình chữ nhật thanh mảnh chạy dài và chạy vòng quanh công trình nên thường sử dụng kính cong cho cửa sổ ở vị trí góc bo tròn. (Khác với trường phái Bauhaus & Phong cách quốc tế thường sử dụng khối hộp hình chữ nhật với các băng cửa sổ ở các mặt riêng rẽ)
- Ngoài ra còn có Cửa sổ tròn kiểu mô phỏng cửa trên mạn tàu.
- Vật liệu: Sử dụng vật liệu thông dụng như Gạch kính, xi măng và kính, inox (thay thế cho Các loại gỗ, đá quý hiếm của Art Deco).
- Màu sắc: màu cơ bản là thường tông màu nhẹ, beiges, trắng , xanh nhạt, xanh bạc hà.
4. Một số công trình kiến trúc art deco
Gian hàng The Hotel du Riche Collectionneur
Gian hàng này mô phỏng 3 ngôi nhà với đầy đủ các phòng khách, ngủ, bếp, ăn, làm việc, sinh hoạt chung với đầy trang thiết bị nội thất mà tất cả được thiết kế theo phong cách Art Deco.
- Hình khối cơ bản: khối hộp, trụ… khối được tạo hình giật cấp. Trung thực với mặt bằng công năng, MB đối xứng.
- Mái bằng, cửa sổ băng kính, không gờ trang trí.
- Hình thức đơn giản, loại bỏ hết trật tự thức cột, trang trí cổ điển.
- Tính hình học rõ nét, rõ các diện, các tuyến.
- Các khối tượng trên công trình đã được làm thành kiểu phù điêu phẳng, Nếu không có phù điêu thì cũng là hoa văn trang trí hình học phẳng.
(Nguồn hình : French Art Deco, tác giả Jared Goss.)
Cung Chaillot(Palais de Chaillot)
Là một cụm công trình kiến trúc ở quận 16 của Paris. Nằm bên cạnh quảng trường Trocadéro, trên đồi Chaillot, tòa nhà này được xây dựng nhân dịp Triển lãm Thế giới do Pháp tổ chức vào năm 1937, do các kiến trúc sư từng đoạt giải Khôi nguyên La Mã là Léon Azéma, Jacques Carlu và Louis-Hippolyte Boileau . Hiện nay đây là 1 cụm công trình gồm bảo tàng và nhà hát: Bảo tàng Con người, Bảo tàng Hàng hải, Nhà hát quốc gia Chaillot. Điện Chaillot nằm trên vị trí của Điện Trocadéro cũ có kiến trúc cổ điển & cũng có mặt bằng cấu trúc 2 cánh cong. Ở Điện Chaillot người ta vẫn thấy đâu đó sự bề thế, sự đối xứng cấu trúc của kiến trúc cổ điển, giống như 1 sự cải biên, lược giản của kiến trúc cổ điển.
Cung Chaillot, Paris, Pháp, 1937.
Công trình được thiết kế theo phong cách Art Deco, nhấn mạnh các khối kỷ hà chắc khỏe, các diện, các khối, các tuyến hình học thể hiện rõ nét. Cửa sổ băng kính, bên trên có các gờ chắn nước nhưng ở dạng tấm phẳng đơn giản, không gờ phào trang trí. Bỏ hết các trật tự thức cột, các cột là các khối trụ trơn không phân chia thức đầu, thân , bệ cột. Một số diện tường có trang trí phù điêu cách điệu với đường nét kỷ hà, hình học dạng mặt phẳng thay cho các khối tượng tròn.
Cao ốc Chysler, Manhattan, thành phố New York,1926-1930,KTS William Van Alen
Kết cấu, vật liệu: Khung thép, tường xây gạch, tấm ốp hợp kim, thép, kính
Ngoại thất công trình lấy cảm hứng từ công nghệ sản xuất mới, là hình ảnh đại diện cho chiếc Ô tô, muốn thể hiện đây là công trình của tập đoàn sản xuất ô tô. Nội thất lấy cảm hứng từ trang trí – Văn hóa, kiến trúc Ai cập cổ đại.
Về mặt tạo hình:
– Khối kiến trúc giật cấp, thu nhỏ dần.
– Sử dụng các chi tiết(tượng, hình đắp nổi, hình ghép gạch Mosaic) trang trí kiến trúc ngoại thất được cách điệu từ các bộ phận của ô tô.
- Chi tiết trang trí tầng 31:
- Chi tiết hình đôi cánh- đây chính là nắp tản nhiệt của ô tô: Làm bằng Inox. Hình tượng: Đôi cánh của đại bàng, Đôi cánh của vị thần La mã CĐ, Đại diện cho tốc độ.
- Chi tiết 1 dải băng trang trí : Hình những bánh xe đua bằng gạch ghép Mosaic với chiếc mũ trục bánh xe bằng Inox sáng loáng.
- Chi tiết trang trí tầng 61: Làm bằng Inox, Hình con đại bàng, Giống các đầu thú trong KT Gothic. Lấy hình tượng từ nắp mui xe ô tô.
- Đặc biệt nhất là đỉnh mái của toà nhà: Toàn bộ phần đỉnh này được ốp kim loại thép mạ Crôm, niken sáng bóng, như Chiếc Vương miện khổng lồ. Có 4 mặt, mỗi mặt gồm 7 vòng bán nguyệt thu nhỏ dần, Trên mỗi bán nguyệt là các cửa sổ hình tam giác hướng tâm.
– Các chi tiết nội thất tạo hình theo đường nét hình học (đường thẳng, chữ V, tam giác…)
– Sử dụng đa dạng vật liệu nhất là các vật liệu mới, hiện đại: Kính, thép, Crom, niken, gạch ghép Mosaic, khảm gỗ, đá cẩm thạch…
Ngân hàng Đông Dương,Hà nội, 1930, KTS, Georges Trouvé (Ngân hàng Nhà nước Việt nam)
Có thể nói đây là công trình điển hình của kiến trúc Art Deco Hà nội. Thể hiện được những đặc điểm rất điển hình của Art Deco nói chung,mang vẻ đẹp hình khối mạnh mẽ, kết hợp rất hài hòa với các motif trang trí hoa văn bản địa mang lại vẻ đẹp mới lạ và lại rất phù hợp với điều kiện khí hậu Việt Nam.
- Nhấn mạnh khối tạo dựng: Hộp, trụ, mái sảnh giật cấp, Thể hiện rõ các mặt phẳng, đường nét hình học
- Bỏ hết trật tự cổ điển
- Cột trơn, đầu cột có hoa văn cách điệu
- Hoa sắt Lan can, Cửa được cách điệu theo đường nét hình học
- Các ô cửa sổ, đi thường để phẳng trơn không gờ phào, có ô văng ngay phía trên. Một số có phù điêu trang trí .
- Mái bằng có độ đua ra lớn
- Tầng trệt xây tường rất dày, cửa sổ mở nhỏ là nơi bố trí các kho tiền, kim loại quý và các phòng phục vụ.
- Sử dụng tường hoa bê tông, với motif hoa văn truyền thống Việt nam cách điệu.
- Sử dụng hành lang bên rộng, có các ô thoáng trên lan can dọc hành lang
- Trên mặt tường trang trí hình học cách điệu các hoa văn phương Đông như Hình bát giác bên trong là các chữ Hán cách điệu như chữ Thọ,Phúc, phần đỉnh tường tiếp giáp với mặt dưới được trang trí diềm hoa chanh…
Nguồn: ThS Vũ Thị Ngọc Anh
Bộ môn Lý thuyết và Lịch sử kiến trúc, ĐHXD
© Tạp chí kiến trúc
Xem thêm:
10 công trình kiến trúc nhà ở độc đáo nhất trên thế giới năm 2020
WA Awards 2020: Nhà Văn Hóa Sinh Viên TP.HCM đạt giải ở hạng mục công trình đã thực hiện
công trình kiến trúc, công trình kiến trúc hiện đại, công ty Kiến trúc GK Archi, Kiến trúc Art deco